Terazi (hayvancık) ve Sokrat — Işık Barış Fidaner

Terazi (Libra) hayvancık işareti mitolojide kime aittir? Adalet Tanrıçası Themis’e.

Adalet kavramımız hangi filozoftan gelir? Devlet‘i (-375) yazan Platon’dan.

Platon’un atıf noktası kimdi? Felsefi müzakere yöntemini geliştiren Sokrat’tı.

Sokrat’ın atıf noktası kimdi? Mahkeme savunmasında şahit gösterdiği Delfili kahineydi:

Ey Atinalılar, rica ediyorum sözümü kesmeyin saçmaladığımı düşünseniz de. Zira size aktaracağım söz bana ait değil. Size haysiyetli bir şahit göstereceğim ve ne anlamda bilge olabileceğimi anlatacağım – o şahit Delfi tanrısıdır [Apollon, ondan önce Themis]. Kayrefon’u tanırsınız; eski dostumdur, sizin de dostunuzdur, halkla birlikte sürülüp geri dönmüştür.

İşte Kayrefon biraz dürtüsel davranır bilirsiniz, Delfi’ye gitmeye cüret etmiş ve kahineye sormuş –lütfen sözümü kesmeyin– “Sokrat’tan daha bilge birisi var mı?” diye sormuş, Pityalı kahine de “Sokrat’tan daha bilge kimse yoktur” demiş. Kayrefon öldü ama kardeşi mahkemede bulunuyor ve bu anlattığımı doğrulayacaktır.

Neden bunu anlattım? Çünkü size niye adımın kötüye çıktığını açıklayacağım. Cevabı duyunca kendime dedim ki: Ne diyor bu Tanrı? ve nasıl yorumlanacak bu bilmece? zira kendimde az veya çok hiçbir bilgelik olmadığını biliyorum. Bana “en bilge insan” derken ne kastetmiş olabilir ki? Tanrı olduğuna göre yalan konuşması da imkansız, tabiatına uymaz.

Uzun uzun düşündükten sonra bu meseleyi sınamanın yolunu buldum. Dedim ki eğer kendimden daha bilge birini bulabilirsem elimde çelişen bir delille Tanrı’ya gidebilirim. Ona şöyle derim: “Bak işte benden daha bilge birisi varmış, hani en bilgeleri bendim?!” (…)

Bu soruşturmam yüzünden en berbat ve tehlikeli adamlar bana düşman kesildi, defalarca karalandım, bana bilge de dediler çünkü beni dinleyen herkes başkasında noksanlığını gösterdiğim bilgeliğe benim sahip olduğumu farzediyordu. Oysa hakikat öyle mi?

Ey Atinalılar, bilge olan yalnızca Tanrı’dır; bu kehanetinde de insanlarda bilgeliğin esamesinin okunmadığını söylüyor; mesele Sokrat değildir, Tanrı benim adımı sadece örnek veriyor, sanki şöyle diyor: Ey insanlık! En bilge olanlarınız işte aynı Sokrat gibi kendi bilgeliğini fiiliyatta hiçe sayanlardır.

İşte ben de Tanrı’ya bağlı olduğum için bilge görünen kişileri sorguluyorum, ister yurttaş ister yabancı olsunlar. Şayet bilge değilse bunu ona gösteriyorum, tek maksadım da duyduğum bu kehaneti temize çıkarmaktır. Bu iştigal bütün vaktimi aldığı için de ne kamusal konularla ne de kendi dertlerimle uğraşacak zamanım kalıyor, Tanrı’ya kendimi adadığım için tam bir yoksunluk içindeyim. (Sokrat’ın Savunması)

Sonuçta Atinalılar Sokrat’ı mahkum etmiş olsa da Platon ve sonraki kuşaklar onu temize çıkardı.

Bunları anlatan Sokrat sizce burada Atinalıların bönlüğüyle alay mı ediyor? Yani aslında kendi bilgeliğini hiçe falan saymıyor mu?

Yoksa sahiden kendi bilgeliğini hiçe mi saymış? Delfili kahineyi [Apollo’yu / Themis’i / Teraziyi] temize çıkarmaya mı adamış hayatını?

İdam cezası karşısında Sokrat neden yalan söylesin? Belki de derdini anlatmasının en özet yolu budur.

Ter az, iyi.

Ockham’ın usturası hep Platon’un sakalını kesecek değil ya! Biraz da Alay Tanrısı’nı traşlasın…

☉: ♈︎ ♉︎ ♊︎ ♋︎ ♌︎ ♍︎ ♎︎ ♏︎ ♐︎ ♑︎ ♒︎ ♓︎

Işık Barış Fidaner doktoralı (Boğaziçi Üniversitesi) bir bilgisayar bilimcidir. Yersiz Şeyler‘in Admini, Žižekian Analysis’in Editörü, Görce Yazıları‘nın Küratörüdür. Twitter: @BarisFidaner

İmge kaynağı.

Bkz “Yengeç (hayvancık)”, “Sokratik Muhataplık ve Platonik Muhatiplik” Mikhail Bakhtin, “İstihzamane: Alay ve İroni” Slavoj Žižek, “Medyada İçeriğin İçerilmesi: Alaycı Şaşırma ve İronik Şaşırma”, “Politik Doğurucunun Doğurultusu”, “Gülmek Popülist Bir Eylemdir: Şaşakalma Fobisi, Gülüp Geçme, Gülekalma”, “Atopik (Yersiz) Başka ve Heterotopik (Yerine Uymayan) Fark” Byung-Chul Han, “Virtue, Erdem, Görce”, “Özgürlük bilmezliğin öbür yüzüdür” Slavoj Žižek, “Fetişlerin Simgesel Yetkilenmesi ile Semptomların Gerçek Yetkilenmesi”, “İki Tip Ahmak (Budala, Bön) ve Aptal/Abdal” Slavoj Žižek, “Alay Tanrısı: Cool’a cool’luk edene yazıklar olsun”, “Platon’un sakalı (saçmantıklı savlama)”, “… Ve Herkese Adalet” Metallica, “Adalet bir mukabeledir” Friedrich Nietzsche