James Joyce’un kullandığı bir kelime nasıl maddenin öğesel bir parçacığını adlandırdı
Parçacık fizikçilerini düşündüğümüzde aklımıza gelen ilk ismin James Joyce olması beklenmez. Ve fizikçi Murray Gell-Man, proton ve nötrondan küçük kendi öğesel parçacık kavramını 1963’te adlandırdığında, onun da aklında Joyce yoktu. “Quork” diye telaffuz ettiği bu terim hiç yazıya geçirilmemişti ve nasıl yazılacağı belirlenmemişti.
Proton ve nötrondan küçük bu öğesel parçacığın “quark” yazılışı, Joyce’un Finnegans Wake‘inden geliyor.
Kendi anlattığına göre acayip nesnelere “squeak” ve “squork” gibi adlar takma alışkanlığı vardı ve “quork” (pork ile kafiyeli) da o günlerde çıkmıştı. Birkaç ay sonra, Joyce’un Finnegans Wake‘inden bir satıra denk geldi:
Three quarks for Muster Mark!
Sure he has not got much of a bark
And sure any he has it’s all beside the mark.
Bu satır ona ilk bakışta münasip geldi, çünkü bu varsayımsal parçacıklar üçlüler halinde geliyordu; o da Joyce’un kullandığı yazılışı kendi “quork”u için benimsedi. Joyce’un niyeti belli ki quark’ın Mark, bark, park, vb. ile kafiyeli olmasıydı, ama Gell-Mann kendi telaffuzunu quart kelimesindeki ünlü harfle izah etti: Oxford İngilizce Sözlük araştırmacılarına anlattığı yoruma göre Joyce’un “Three quarks for Muster Mark” satırı, pub sahibinin “Three quarts for Mister Mark” talebinin bir versiyonuydu. Joyce’un kendisi belli ki süzme peynir gibi bir süt ürününe Almanca bir kelime aramıştı; bu kelimenin bir kullanımı da “önemsiz saçmalık” anlamındaki quatsch ile eşanlamlıdır.
Anlaşılan quark biraz da kulağa bilimsel gelmediği için kabul görmüştü. Nitekim quark’ların altı çeşidine yukarı, aşağı, garip, çekici, tepe ve dip adları verilmiştir.
Bir kelimenin ne şartlarda türetildiğini bilmemiz enderdir; hikayeler hep zamanın sislerine saklanır. Başka bir Amerikan bilimci, Edward Kasner, dokuz yaşındaki yeğeninden 1’in yanında yüz tane sıfırın olduğu dev sayıyı belirtecek eğlenceli bir kelime bulmasını istemişti. Yeğen Milton Sirotta (tesadüfen tam da Murray Gell-Man’ın çağdaşıdır) kendi uydurduğu kelimeyi sundu: googol, o da quork gibi yeniden yazılacak ve kendi hayatını yaşayacaktı.
Kaynak: Merriam-Webster
Türkçesi: Işık Barış Fidaner
Bkz “Hepimiz Google’ın Palo Alto’sundan çıktık”
Ayrıca bkz.
İzdüşüm Entropisi
Son versiyon: 12 Şubat 2017
YERSİZ ŞEYLER 