“Dante ve Lethe Nehri”, Gustave Dore
The Matrix‘te (1999) Morpheus’a adını veren antik Orfizm öğretisinin insanlara nasihati şöyledir:
Canını kaybetmek istemiyorsan sakın unutkanlık nehri Lethe’nin suyunu içme! Onun yerine bilgi havuzu Mnemosyne’in suyunu iç!
Filmle bağlantısını kurarsak, Lethe nehri mavi haptır (simülasyonun hayali zenginliğine kapılıp gitmek), Mnemosyne havuzu ise kızıl haptır (acı gerçeğin çölüne bakmaya cesaret etmek).
Lethe ve Mnemosyne bazen iki ayrı nehir (yanlış kaynak ve doğru kaynak) gibi betimlense de aralarındaki biçimsel fark (birinin nehir diğerinin havuz olması) dikkatle vurgulanmalıdır. Sürekli akış unutkanlık yapar, bilgi ise akışı durduran bir şeydir.
Bu hikayeyi Narkissos efsanesiyle örtüştürelim [1]:
1) Narkissos’u kaçıran dayanılmaz Ekho (Yankı), Lethe nehridir, orası yinelemeyi yeniledikçe kafanızı bulandıran bir Yankı Odasıdır.
2) Mnemosyne ise Narkissos’u kendi yansımasının (Bilen Adam) güzelliğine aşık ederek kendi Egosuna hapseden havuzdur.
Orfist bilge ölümden sakınmak ve canımızı korumak istiyorsak Lethe’den uzak durmamızı nasihat eder, oysa Lethe aynı zamanda canların arınıp yeniden dirildikleri yerdir. O halde insanı can derdine düşüren ölüm korkusu aynı zamanda onun yeniden dirilmekten duyduğu korkudur da. İnsanı asıl felç edip öldüren durum, sürekli kendi ölümünden kaçıyor olmasıdır.
O halde bilgi dediğimiz şey herşeyi unutturan ruhsal akışa çekilmiş bir barajdır: Mnemosyne ve Lethe diye (biri doğru biri yanlış, right/wrong) iki ayrı kaynak yoktur. Daima akışını sürdüren (mutlak anlamda sahi = true) tek bir kaynak vardır o da Lethe nehridir; Mnemosyne ise olsa olsa Lethe nehri üzerine kurulu (geçici, izafi, fol = false) bir baraj gölü olabilir [2].
Günümüzdeki “akıllı telefon”ların öncülü radyo/televizyon gibi cihazlara Lacan “lethe” (unutkanlık) terimini dönüştürerek “lathouse” adını vermişti. Ben buna Türkçe “unutuk” dedim çünkü bu kelimenin “nutuk” yankısı Lethe nehrine çekilen Mnemosyne barajını bir güzel duyuruyor [3].
Bu kavramları akılda tutarsak iktidar yanlısı halkın muhalif gençleri neden “Telefonunu çıkar!” diyerek azarladığını daha iyi anlarız. “Akıllı telefon” hayatın gerçeklerinden kaçıp sığındığımız bir zaman akışı olduğu için günümüzün mavi hapıdır, dertleri unutturan Lethe nehridir. “Telefonunu çıkar!” şu anlama gelir:
Sen mavi hap (Lethe, unutuk) bağımlısı bir gafil/cahilsin, bense kızıl hap (Mnemosyne, nutuk) içiyorum ve çok daha sağlıklıyım!
Oysa unutuk olmazsa nutuk da olmaz [4]. Mnemosyne Lethe üzerine kurulu bir barajdan ibarettir. Gerçi ne yazık ki Lethe’nin gürül gürül akışını yavaşlatabilen olaylar yalnızca dünyanın en büyük saçmalıkları (Twitter’daki bütün ironileri düşünün) ve en zararlı gelişmeleri (kriz, iklim, pandemi, savaş) oluyor. Özellikle son on yıldır insanlık ölmekten bir hal oldu ama bir türlü yeniden dirilemedi.
Son bir notla bitirelim: Metin V. Bayrak’ın “hakikatimsilik” sözünün “hakikatim silik” yankısı Lethe nehrinin hem yıkıcı hem yapıcı gücünü anımsatır. Hakikati silinenlerin hakikatimsiliği (hakikatin silinişini) silebilmeleri belki de imkansız değildir [5].
Işık Barış Fidaner doktoralı (Boğaziçi Üniversitesi) bir bilgisayar bilimcidir. Yersiz Şeyler‘in Admini, Žižekian Analysis’in Editörü, Görce Yazıları‘nın Küratörüdür. Twitter: @BarisFidaner
Notlar:
[1] Bkz “Ego, Ekosit (Çevrekırım) Öncesinde Ekhosittir (Yankıkırım)”, “The irrelevant mere echo of existence and the surrelevant ex-sistence of more echo”
[2] Bkz Doğru (özel sayfa)
[3] Bkz “Unutuk (lathouse)” Jacques Lacan
[4] Bkz “Blue Pill or Red Pill: Masturbate or Master-bait”, “The Matrixial Capture: What is the Matrix? It is My-tricks!”
[5] Bkz “Anlatısızlığa bir ilgi” Metin V. Bayrak
Bu yazının vesilesi:
Ayrıca bkz
YERSİZ ŞEYLER 
Geri bildirim: Kuzgun Tanrı — derleme | YERSİZ ŞEYLER
Geri bildirim: Narsızlık etmeyin! | YERSİZ ŞEYLER
Geri bildirim: Feri de ferdi ha! Milletin ferdi ha! — Işık Barış Fidaner | YERSİZ ŞEYLER
Geri bildirim: Sinem Atik — özel sayfa | YERSİZ ŞEYLER
Geri bildirim: Slavoj Žižek: Sapkın Kılavuz Sinema | YERSİZ ŞEYLER