Dünya Talebi ve Dünyadan Talep — Işık Barış Fidaner

İnsanın dünya ile ilişkisi talep yoluyla kurulur. Her talebin özgül ihtiyaçlarla belirlenen bir konusu vardır. Ayrıca her talep mutlaka sevgi talebini yani muhatap alınma talebini de içerir. Talebin tikel yanı dile getirdiği ihtiyaçtır, evrensel yanı ise içerdiği sevgi talebidir. Lacan’a göre arzu, talepten ihtiyacı çıkarınca geride kalandır [1]:

Arzu = Talep – İhtiyaç

Bir Soruyu Cevaplamak: Talep ve Arzu — Işık Barış Fidaner

Gelin Lacan’da talep ve arzu düzeylerini basitçe birbirinden ayırt edelim [1]. Her soru bir cevap alma talebidir, sorulduğu zaman iki şekilde karşılanabilir:

1) Soruya cevap verilir.
2) Soruya cevap verilmez.

Bu iki karşılık ihtimali birbirlerinin basit yadsımasıdır ve talep düzeyindedir. Ama bir soruya karşılık vermenin daha incelikli yolları da vardır.

Anlam-tanesi ile anlam-adımı — Işık Barış Fidaner

Lacan 5’inci seminerde mecaz-ı mürselin anlam-kırıntıları veya anlam-taneleri (bit-of-sense, peu-de-sens) serptiğinden, mecazın ise anlam-adımları attığından (step-of-sense, pas-de-sens) söz eder ve “Mecaz-ı mürsel olmadan mecaz da olmaz” der. Bu kavramlar Hansel ile Gretel masalında çocukların evlerinin yolunu bulmak için yere serptikleri ekmek kırıntılarını akla getirir: Bir yere ulaşılacaksa mutlaka anlam-adımları atılması gereklidir, yani mecazlara başvurmaktan kaçınılamaz; ama mecaz ile atılacak adımların yolunu yapabilmek için önceden serpilmiş anlam-kırıntılarına yani mecaz-ı morsel‘in elçiliğine gereksinim duyulur [1].

Merkezi Boşluk Etrafında Arzunun Kesişimsel Alanı — Işık Barış Fidaner

Lacancı torus talep ile arzu arasındaki ilişkiye ifade verir [1]. Şu şekli inceleyiniz:

Torusun üzerindeki üç çember herhangi üç talebi belirtir, bunlara A, B, C diyelim.

Bu basit model teorik olarak herhangi sayıda talep için genellenebilir, ama dört veya daha çok talep içeren modelleri görselleştirmek imkansızdır. Tahayyülümüz uzamsal dünyada daha rahat işlediği için bu basit görsel modeli kullanmamız daha iyi olacaktır, tabi mevzunun aslında bileşimsel (uzamsal olmayan) bir dünyadışında (unworld) vuku bulduğunu da aklımızda tutalım [2].

Lacancı Torusta Talep ve Arzu — Işık Barış Fidaner

Lacancı torus bileşimsel dünyadışının (unworld) 3B uzamsal yakınsamasıdır, bunu önceden göstermiştim [1]. Bu metinde bu fikri talep ve arzu bakımından inceleyeceğim. Şu şemadan yola çıkacağız (Lacan’ın 9’uncu seminerindeki şeklin bir versiyonudur, bkz [1]):

Bu şemada üst üste binen iki şey görürüz:

1) Bir torus.

2) Kesişen üç küme: A, B, C.

Turing Makinesi ve Lacan: Yazma ve Durma — Işık Barış Fidaner

Turing makinesi (TM) bilgisayarı soyut olarak temsil eden matematiksel bir modeldir. TM teorisi genel olarak tüm bilgisayarların işleyişini ilgilendirir. TM kendisine bellek hizmeti gören sonsuz bir bant üzerinde simgeler (mesela 1 ve 0) okuyup yazabilir.

Mecaz Hakikatin Köprüsüdür, Mecaz-ı Mürsel Sahiliğin Elçisidir — Işık Barış Fidaner

Tasavvufla özdeşleşmiş anonim bir söz var: Mecaz hakikatin köprüsüdür (el-mecazu kantaratu’l-hakîka). Burada mecaz ile kastedilen metafordur; yani dar anlamıyla benzetme, geniş anlamıyla bir kelimenin alışılmadık bir rol üstlenmesidir. Örnek: “Aşk güneşte gülen bir çakıl taşıdır.” (Lacan, Écrits) Metafor yoluyla bir simgede birden çok anlamı yoğunlaştırabilirsiniz; aynı mekanizma rüyalarda da işler (Freud: Verdichtung, condensation). Bu simge Tanrı, İnsan, Sevgi, Çakıl Taşı veya başka herhangi bir şey olabilir. Böylece kendi hakikatinizi üretmiş olursunuz. Mecaz hakikaten köprüdür: Dilde yeni geçitler açarak kendi seçtiğiniz simgelerle işaretlemenizi sağlar.

Rektör Ataması ve Lacan’da Dört Söylem — Işık Barış Fidaner

Lacan’ın en temel kavramlarından biri “imleyen”dir (Fidaner, 2020, 6 Temmuz). İmleyen sözdür, söylenen bir şeydir. “İmleyeni kim kime söylüyor?” sorusunu sorduğumuzda “muhatap” kavramına ulaşırız. İmleyenin muhatabı veya sözcüsü olan fail, Lacan’da “Öteki” adıyla anılır (Fidaner, 2020, 19 Eylül). Her birimiz Öteki ile imleyen alışverişini sürdürürüz, böylece imleyenler bizim aracılığımızla Simgesel Düzeni teşkil ederler. İmleyenler aynı “mem”ler gibi onları birbirlerine ileten insanlar aracılığıyla kendi kendilerini çoğaltan enformasyon parçalarıdır (Dawkins, 1976) ki mem kavramının kaynağı Leo Tolstoy’a kadar gider (Žižek, 2020, 18 Mart). Fakat memlerden farklı olarak imleyenler kendi aralarında bir hiyerarşi kurarak Simgesel Düzeni teşkil ederler: İmleyenlerden özel bir tanesi söylemlerin merkezine oturur ve bilgiyi kendi hizmetine sokar. “Esas-İmleyen” adı verilen bu özel imleyenin hangi imleyen olacağı, tarihsel ve konjonktürel koşullara bağlı olarak değişir. Simgesel Düzenin temellerini sarsan bu belirleyici değişikliğin kararlaştırılması siyasetin konusudur. Her siyaset kendi düşüncesinin dayandığı Esas-İmleyeni bayraklaştırarak toplumsal etkisini artırmaya çabalar. Bir Esas-İmleyenin etkisini artırıp siyasal egemenlik kurması toplumsal bilgiyi kendi hizmetine sokması ile anlaşılır. “Bilgi” derken geri kalan imleyenlerden oluşan “imletim zinciri”ni kastediyoruz. Lacan, Esas-İmleyen ve bilgiyi sırasıyla S₁ ve S₂ ile simgeler. Bu yazıda Boğaziçi Üniversitesine yapılan son rektör ataması vesilesiyle Lacan’ın dört söylemini tek tek ele alacağız (Lacan ve Grigg, 2007; Verhaeghe, 1995).

Yazının tamamını Kimera’da okuyabilirsiniz.

Lacan’ın Arzu Şeması — Işık Barış Fidaner

Jacques Lacan Écrits kitabında yer alan bir makalede [1] Arzu Şeması‘nı birbirini izleyen dört adım şeklinde sunar. Bu yazının amacı şemanın adımlarını kısaca anlatarak okurun şemaya aşina olmasını sağlamaktır.

Şema 1:

İlk ve en basit şema dil yoluyla özneleşme olayını gösteren “temel hücre”dir (elementary cell).

Lacan’a giriş — özel sayfa

Son versiyon: 12 Eylül 2021

Yazılar tek tek linklerden ya da kitabın etiket sayfasından (Lacan’a giriş) okunabilir.

Işık Barış Fidaner

---

Lacan’a giriş niteliği taşıyan metinler:

— Ayna Evresinde İmgesel, Simgesel, Gerçek

— Lacan’da Cinsiyetlenme Formülleri

— Lacan’ın Arzu Şeması

— Muhataplık ve Dört Söylem

— Bir Soruyu Cevaplamak: Talep ve Arzu

---

Lacan’ın bazı temel kavramlarını yorumlayan bazı metinler:

— Dünya Talebi ve Dünyadan Talep

— Lacancı Torusta Talep ve Arzu

— Merkezi Boşluk Etrafında Arzunun Kesişimsel Alanı

— Turing Makinesi ve Lacan: Yazma ve Durma

— Mecaz Hakikatin Köprüsüdür, Mecaz-ı Mürsel Sahiliğin Elçisidir

— Anlam-tanesi ile anlam-adımı 

— Rektör Ataması ve Lacan’da Dört Söylem

— Hep Sonradan: Entropi ve Feda 

---

Lacan’ın kavramlarının çevirisiyle ilgili metinler:

— Signifier Neden Gösteren Değil İmleyen Olarak Çevrilmeli

— Ignorance’a Cehalet Değil Bilmezlik Denmelidir

---

Lacan’ın şiiri:

— Hiatus irrationalis

---

Lacan’dan bir alıntı ve incelemesi:

— Fallusun İmletimi (Jacques Lacan)

— Fallusun İmletimi: İhtiyaç, Talep, Arzu (Todd McGowan)

---

Lacan’dan kısa çeviriler.

---

Diğer derlemeler

浪 : dalga

Eski İngilizcede Lacan kelimesi su akımı veya alev gibi dalgalanmak, salınmak, süzülmek anlamına gelir. Kavga etmek, müzik aleti çalmak ve şarkı söylemek anlamına da gelir.