İman ve İmam: İma edilen şey-tanrıdır — Işık Barış Fidaner

İma etmek “işaret etmek” anlamına gelir ama nedense ima edilen şeyin genelde olumsuz olduğu düşünülür. Bunun nedeni herhalde anlamın üzerini örtmenin en muhtemel sebebinin utanç veya ayıplık olduğu inancıdır.

Oysa sırf soğukta üşümesin diye anlamın üstü örtülmüş olamaz mı? Zaten dildeki her kelime bir anlam örtüsü değil mi? Anlam çırılçıplak kalsaydı kelimelere gerek kalmazdı, gerçi o zaman anlamın kendisi de buharlaşıp giderdi.

Anlamın başlıca örtüsü ‘şey’dir: Bir şey… iyi mi kötü mü, doğru mu yanlış mı, yol mu değil mi, var mı yok mu?

Şey, ikilemlerin kesiştiği noktada askıya alınmıştır. Öyle ya da böyle çuvallardan birine atılacaktır, ama henüz hayırlı olup olmadığı, tanrıdan mı yoksa şeytandan mı geldiği belirsizdir. Eninde sonunda öğrenilip çuvallardan birine düştüğü zaman “nesne” (neyse ne!) olacaktır ama henüz o bir şeydir, jeneriktir, bağımsızdır, haysiyetlidir [1].

Şeyin geldiği yer, eğer varsa, yersiz bir yer olabilir ancak. Oraya şeytanrı diyelim [2].

Formül şöyledir: İma edilen şey-tanrıdır.

Şunu anlatır: Şey ile tanrı arasındaki dolaşıklık çözülebilseydi, şeytan kovulmuş ve tanrı dolaysızca ima edilmiş olacaktı, ama bu dolaşıklık çözülemez, dolayısıyla pratikte ima edilen şeytanrı olur.

Peki ima eden kimdir, söz sahibi kimdir? Dilin içine doğan insan duyduğu sözlerin aktarıcısı olabilir en fazla; bu yüzden “söz sahibi benim” diyen her kimse yalan söyler; onun yerine “söz sahibi sensin” denebilir belki, ama “sen” denen muhatabın kimliğini meçhul bırakmak şartıyla.

“Sözün kaynağı ben değil sensin. İma eden ben değil hep sensin. Ben senin yalancınım. Ben olsa olsa senden gelen işaretlerin aktarıcısı veya yorumlayıcısı olabilirim.”

Ben denen nokta, sen denen yerden gelen şeylerin yorumlandığı ve nesneleşerek çuvallara dağıtıldığı yerdir.

İma edilen şey-tanrı, ben-sen arasında durur ve ikisini köprüler. İma orada ikiye ayrılır: Senin iman, benim imam.

Senin imanın ne olduğunu bilemem, ona ancak iman edebilirim, yani umut bağlayabilirim, sözünü dinleyip sana dair düşünceler ve beklentiler kurgulayabilirim.

Senin iman etrafında şekillendirdiğim düşünceler yumağım ise benim imamı oluşturur. İmam şeytanrıya tahammül edemez ve imandaki şeylik anlamının üzerini örter: İma edilen şey yalnızca tanrı olmalıdır, başka hiçbir şey değil.

İman “Bir şey…” der. İmam imanı sarmalar ve ısıtır. Tanrı anlamı örten bu imadan ibarettir.

Benim kehanetim gibi [Freud’un rüyasında gördüğü trimetilamin formülü] de hiçbir şeye yanıt vermez. Ama tam da bu hecelenme tarzı, muammalı, hermetik doğası aslında rüyanın anlamı sorusunu cevaplar. İslamdaki formüle benzeterek modellenebilir bu – Tanrıdan başka hiçbir Tanrı yoktur (la ilahe illallah). Sözden başka hiçbir söz yoktur, derdinize sözden başka hiçbir deva yoktur. Bu sözün yapısına dayanabiliriz, yapının simgesel biçimi burada aşikar olur, zira kutsal işaretlerle verilmiştir. (Lacan, Seminer 2)

Şeyden başka hiçbir şey yoktur, şeytanrıdan başka hiçbir şeytanrı yoktur [3].

Işık Barış Fidaner doktoralı (Boğaziçi Üniversitesi) bir bilgisayar bilimcidir. Yersiz Şeyler‘in Admini, Žižekian Analysis’in Editörü, Görce Yazıları‘nın Küratörüdür. Twitter: @BarisFidaner

Notlar:

[1] Bkz “Şey’in haysiyeti” Slavoj Žižek

[2] Jenan Selçuk’un şiir kitabında kullandığı bir kelime.

[3] Bkz Entropi (özel sayfa)

ima: im ağı