Gülmek Popülist Bir Eylemdir: Şaşakalma Fobisi, Gülüp Geçme, Gülekalma — Işık Barış Fidaner

Absürtlüğe verilen ilk tepki gülmek değil şaşırmaktır. Ama şaşırmanın öznel ve nesnel sakıncaları vardır:
1) Öznel: İnsana bilişsel yük bindirerek beynini yorar.
2) Nesnel: İnsanı sersemletip aptallaştırarak toplumda damgalanmaya yatkın kılar.
Bu yüzden insan başına gelen absürtlüğün onu düşürdüğü şaşakalma halini çabucak atlatmak, geride bırakmak, geçirmek ister. Bu çok temel bir korkudur, buna şaşakalma fobisi diyelim.

Bu kaçışın standart yolu absürtlüğe gülüp geçmektir, onu unutmaya, bastırmaya çalışmaktır, “ben” ile alakasını (yarattığı şaşkınlığı) inkar etmektir, ötelemek ve uzaklaştırmaktır. Örnek: “Haha! Deli misin nesin saçmalama!” Fakat bu gülüp geçilen kırıntılar çok geçmeden topaklanır ve iğrenme nesnesine dönüşür, ötekileştirmeye aracılık eder. Örnek: “Yahu bunlar da deli mi ne, olmaz olsun böyle insan.”

İğrenme kaynaklı alaycı horgörgü kalıcılaşır ve siyaset diline yerleşir [1]. Örnek: “Birileri… aşağı, birileri… yukarı, vb.” Gülüp geçildiği zannedilen konular biriktikçe iyice tepemize çıkar, tarihe yön veren bir ciddiyete bürünür. Bastırılan geri dönmüştür, gülmek siyasi bir eylem olmuştur.

Ama gülmek zannedildiği gibi devrimci değil popülist bir eylemdir, çünkü gülmenin amacı:
1) Şaşakalma halinden en kısa sürede kaçıp kendini kurtarmaktır.
2) Kendi şaşkınlığını ötekine yansıtarak onu damgalamaktır.
3) Kendi üzerindeki bilişsel yükü başkalarına bindirmektir.
“Cahil” nitelemesinin işlevi tam olarak budur. “Cahilsin” diyen kişi şöyle demiş olur:

Ben biliyorum, sen bilmiyorsun.

Bunun daha isabetli tercümesi şöyledir:

Ben biliyorum: “Sen bilmiyorsun.”

Sokrat’ın ünlü sözünü hatırlayın:

Bildiğim tek şey hiçbir şey bilmediğimdir.

Bildiğini zannedenler bu sözü şöyle uyarlamışlardır:

Bildiğim tek şey cahillerin hiçbir şey bilmediğidir.

Burada aslında bilgi falan yoktur, şaşakalma fobisi kaynaklı bir tepki vardır sadece. Çünkü “toplum” şaşkın görünen kişileri damgalar, söz ve eylem haklarını ellerinden alır, onların “doğal olarak” sakarlık edecekleri, kayıp düşecekleri varsayıldığı için onlara yürüme hakkı tanınmaz. Oysa asıl en sakar ve en beceriksiz olanlar, başlarına gelen absürtlüklere biraz olsun şaşırmaya cesaret edemedikleri için her tuhaflık karşısında hapşırır gibi gülüp geçme refleksi gösterenlerdir.

Asıl ahmaklık şaşakalma değildir, asıl en büyük ahmaklık şaşakalma fobisi nedeniyle gülüp geçmeyi alışkanlık haline getirmek ve absürtlük dozu hiç azalmadığı için de en sonunda gülekalmaktır. İnsanı felç eden asıl donakalma şaşakalma değil gülekalmadır. Belki de bu yüzden korku filmlerinde kötü adamlar/kadınlar şaşakalma fobileri nedeniyle “Muhahahahaha!” diye gülekalan tiplerdir.

Işık Barış Fidaner doktoralı (Boğaziçi Üniversitesi) bir bilgisayar bilimcidir. Yersiz Şeyler‘in Admini, Žižekian Analysis’in Editörü, Görce Yazıları‘nın Küratörüdür. Twitter: @BarisFidaner

Notlar:

[1] Bkz “Direniş ve Direşim: Horgörgü/Hoşgörgü ve Haysiyetmezlik”

Ne mutlu kem küm diyene!

kız kız gülmek
gülmek şaşırmaktan evladır