Festos Tekeri: Giritliler hâlâ yalancı mı? Yoksa Girit Rodos mu? — Işık Barış Fidaner

16 santim çapındaki Festos tekerinin ön yüzü.

Festos tekerinin arka yüzü.

Girit’in en mühim arkeolojik objesi Festos Tekeri‘nin (Phaistos Disc) vaktiyle düzmece olduğu iddia edildiyse de sahici olduğu düşüncesi veya inancı ağır basmıştır. Bu da Giritli Epimenides’in ünlü saçmantığını akla getirir [1]:

Bütün Giritliler yalancıdır.

Efsanelere inanan ilkel Giritliler ister istemez yalancı olsalar bile Aydınlanmanın tedrisatından geçmiş uygar Giritliler belli hakikatlere aymış olsalar gerek. Bu iki uygarlık aşaması şöyle formülleşir:

İlkel medeniyet: Giritliler eskiden yalancıydı.
Gelişmiş medeniyet: Giritliler artık yalancı değil.

Gerçi ilkeller ‘düz efsane’ye inanırsa, uygarlar da ‘efsane efsanesi’ne inanır [2]:

Düz efsane: Antik Giritlilere göre Theseus Labirentteki Minotor’un peşindeydi.
Efsane efsanesi: Uygar Giritliler Minotor’u yenip Labirent’ten kurtulmuştur!

Uygarlığın korkulu rüyası olan ‘gerileme’ aslında ‘yadsımanın yadsınması’dır:

İlkel medeniyet: Giritliler eskiden yalancıydı = P
Gelişmiş medeniyet: Giritliler artık yalancı değil = ~P
İlkel medeniyete gerileme: Giritliler hâlâ yalancı = ~~P

Peki çağdaş Theseus’ların Festos Tekeri’nden deşifre etmeyi umduğu ilkel efsaneler bu eserin tamamen düzmece olma ihtimali kadar derin bir yalancılık sayılır mı? Belki de Girit Rodos’tur, neden olmasın? [3]

Işık Barış Fidaner doktoralı (Boğaziçi Üniversitesi) bir bilgisayar bilimcidir. Yersiz Şeyler‘in Admini, Žižekian Analysis’in Editörü, Görce Yazıları‘nın Küratörüdür. Twitter: @BarisFidaner

Notlar:

[1] Bkz “Bilimciler sonunda antik Festos tekerinin kodunu çözdü” Jacqueline Howard, “Epimenides paradox” (Wikipedia)

[2] Bkz “Düz Efsane vs. Efsane Efsanesi”, “Ariadne’nin Makarasına Sarılmak”, “Theseus’un Gemisi: Kalbim Egeus’ta Kaldı”

[3] Bkz “Rodos Çıtası: Alay mı İroni mi?”, “Düz Mantık ve Diyalektik Mantık: Yuva ve Semptom”

eskiden eskiden derdim, artık artık diyorum