Benlik ile Belirti, Bakım ile Adaptasyon — Işık Barış Fidaner

Ege Çoban “Dijital Yağmur” yazısının ilk bölümünde iki kavram çifti sundu: Birincisi benlik ile belirti, yani ego ile semptomdur. İkincisi ise bakım ile adaptasyondur [1].

Geçmiş yazılarda ego-semptom ikilisinden sıkça söz ettim. Ego simgesel istisnadır, semptom gerçek istisnadır; aralarındaki çelişki Lacan’ın sinthome kavramında ifadesini bulur [2]. Ego’yu yetkilenme ile bedenlenme cinsinden şöyle formülleştirebiliriz:

Ego = Y + B

Matematiksel toplama işleminde öğelerin sırası önemsizdir ama Ego’yu oluşturan toplamda önce Y sonra B yazmamız önemlidir: Ego’yu oluşturan toplamda simgesel yetki önceliklidir, beden onun yedeğine alınmıştır. Bu işlemde arzu nesnesinin (a) olumsal varlığı, Esas-İmleyeni (S₁) yücelten ve onu gerekli gösteren hale işlevi üstlenir.

Ego’ya B + Y diyerek bedenin öncelikli olduğunun ima edilmesi aldatıcı olurdu, çünkü simgesel düzenin yapısı gereği yetki ile beden karşı karşıya geldiği her seferinde yetkinin soyutluğu bedenin somutluğunu alt eder. Gerçi yetki için bu bir Pirus zaferidir çünkü bedensiz kalan yetkinin içi boşalır, taşıdığı kamusal anlamı yitirir ve en iyi ihtimalle gereksiz bir Fallus’un gülünçlüğüne, en kötü ihtimalle Kafkaesk bir süperego’nun suçlayıcı nazarına, çoğu zamansa bu iki kutup arasında dalgalanan alaycı ve tehditkar bir muğlaklığa indirgenir [3]:

Süperego = Y – B

Fetişler yoluyla kurulan simgesel yetkilenmeye yaslanan ego’nun bir çıkmaz sokak olmasının nedeni budur [4]. Yetki, eğer anlamını yitirip boşa düşmek istemiyorsa, (1) bedenle birebir karşı karşıya gelmekten kaçınmak ve (2) bedene olan bağımlılığını kabullenmek zorundadır. Bu zorunluluk sayesinde beden yetki karşısında izafi bir öncelik elde edebilir. Gerçek yetkilenmenin temeli olan semptom, bedenden yetkiyi eksiltir:

Semptom = B – Y

S₁ objet a‘dan koparıldığı zaman geriye kalan, Öteki’nin eksikliği S(Ⱥ)’dır [5]. Simgesel yetkilenmenin tamamlık taslamaya dayanan soyut, mutlakiyetçi ve sonuçsuz güzergahının aksine, gerçek yetkilenmenin izlediği yol somut bir sonuca ulaşır ama özneye ancak izafi bir anlam verebilir [6]. Özne, anlama hakim olmaya yeltenen ego’nun aksine, anlamsızlık denizinde bir anlam adacığından ibarettir. Şimdi gelelim bakım ile adaptasyona.

Bakım kavramı yetkinin soyutluğu karşısında bedenin somutluğunu olumlar, ama bu olumlamanın statüsü muğlaktır: Ego’nun yedeğine alınarak fetişleştirilmiş bedene (+B) bakım yapılarak simgesel yetkilenme mi desteklenecektir, yoksa yetkinin eksiltildiği semptomatik bedene (B–) bakım yapılarak gerçek yetkilenme mi desteklenecektir? Başka bir deyişle, süperego’nun yetkiden bedeni eksiltme tehdidi (–B) karşısında teslim olup tavizler mi verilecektir, yoksa yetkinin kendisi bedenden eksiltilerek süperego’nun alaycı tehdidi boşa mı düşürülecektir?

Adaptasyon eğer bir benliğin başkalarını alt ederek üstün gelmesi anlamına geliyorsa, o zaman süperego’ya teslim olmuş bir simgesel yetkilenmeyi belirtir. Yok eğer adaptasyon organik yapılanmalar oluşturmak anlamında organize olmayı ifade ediyorsa, o zaman semptomları (veya belirtileri) izlemeyi göze alabilecek cesareti kendinde toplayabilir ve gerçek yetkilenmeye temel oluşturabilir.

Semptomu inkar etmek, ego’nun yolunu tutturmaktır, kolaycı ve fırsatçı yol budur. Cesaret isteyen ilk ve en önemli adım, semptomu kabullenmektir. Burada kastedilen acknowledge (ikrar) anlamında asgari bir kabullenmedir, bir ölçüde admittance gerektirebilir ama acceptance gerektirmez.

Işık Barış Fidaner doktoralı (Boğaziçi Üniversitesi) bir bilgisayar bilimcidir. Yersiz Şeyler‘in Admini, Žižekian Analysis’in Editörü, Görce Yazıları‘nın Küratörüdür. Twitter: @BarisFidaner

Notlar:

[1] Bkz “Dijital Yağmur (I): İklim Sistemlerinin Çöküşü, Organizasyon Sorunu ve Sibernetik Teori Üzerine” Ege Çoban

[2] Bkz “Simgesel İstisna ile Gerçek İstisna”, “Sinthome olarak Terrabayt”, Yuva vs. Semptom (derleme)

[3] Bkz “Yetki-Beden Kompleksi”, “İdeal Ben, Ben İdeali, Üstben, Arzu Yasası” Slavoj Žižek; “Nazar” Jacques Lacan

[4] Bkz “Fetişlerin Simgesel Yetkilenmesi ile Semptomların Gerçek Yetkilenmesi”

[5] Slavoj Žižek semptomu meydana getiren bu işlemi Cinsiyet ve Başarısız Mutlak‘ta (2019) şöyle tarif eder:

Esas-İmleyen’de objet a imleyici işlevle birleşmiştir, objet a Esas-İmleyen’e halesini veren gizemli je ne sais quoi‘dır (nedir bilinmez‘dir); objet a imleyici uzaydan çıkarıldığında, yani S₁ ve objet a birbirinden ayrıldığında ise, S₁, S(Ⱥ)’ya dönüşür – bu ayrılma yoluyla, S₁ bütün acınası iktidarsızlığı ile, eksikliğin salt dolgusu olarak görünür.

[6] Bkz “İmgesel Yabancılaşma (Tamlık Taslama) ile Simgesel Yabancılaşma (Tamamlık Taslama)”