Yorumlama ve Yorumsama: Anlama ve Anımsama — Işık Barış Fidaner

Önce anlama ve anımsamayı ayıralım:
1) Anlama anları alt alta üst üste yan yana art arda dizer, onları bir şekle sokar, anlardan bilgi topakları yapar; an anlamanın atomik birimidir, en küçük yapıtaşıdır, en basit bileşenidir.
2) Anımsama ise şu an olmaktadır, anı anıdan (şimdiyi geçmişten) sentezlemektedir; an anımsama ile oluşan neticedir, kurulan bileşimdir, yaşantıdır.

An yorumu çağırır: Şu an yürüyorum, şu an düşünüyorum, şu an konuşuyorum, şu an susuyorum, vb.

Etimolojik olarak yapıyorum yapa-yürürüm demektir, yani yorum yürürüm demektir.

An yürür, yorumu çağırır, yorum/yürüme ise iki şekilde gelebilir [1]:
1) Yorumlama anlamanın yoludur, yorumlayan sözler anları ve anıları toplayıp biriktirip anlatmaya yarar.
2) Yorumsama anımsamanın yoludur, yorumsayan söz o anda bir anı sentezliyordur, onu sahneliyordur; yorumsama ile yaşantı dile gelir, ona ifade verilir (articulate [2]), o formülleştirilir.

Yorumsama kavramına sözlüklerde iki karşılık atfedilmiştir [3]:

1) Felsefe Terimleri Sözlüğü’nde: Hermenötik

Derin (içrek: esoteric) anlamlar çıkarmak için sondaj yaptığı ölçüde hermenötik disiplini yorumsama kavramına uymaz. Yorumsama daha ziyade metni zorlamayan, anlam çıkarmaya çalışmayan, eleştirisiz ve sansürsüz olarak metni kendi haline bırakan, onun harfiyetine odaklanarak serbest çağrışımlarda gezinen psikanalitik yorumdur.

2) Yazın Terimleri Sözlüğü’nde: Tepki almaktan korkan birinin evirip çevirerek yaptığı kaçamaklı yorum

Yorumsayan kişiye atfedilen “dürüst olmama, kaçak dövüşme” imasını bir kenara koyarsak, “evirip çevirme” işi sahiden de yorumsamanın olmazsa olmazıdır. Lacan buna equivoque demişti, ki bu terim de psikanaliz alanına girmeden önce “dürüst olmayan kaçamaklı ifade” anlamında kullanılıyordu. Bunun Türkçesi olan hemseslenme kavramı tek bir sözün çınlamasıyla birçok yankıyı duyurabileceğinizi belirtir [4].

Işık Barış Fidaner doktoralı (Boğaziçi Üniversitesi) bir bilgisayar bilimcidir. Yersiz Şeyler‘in Admini, Žižekian Analysis’in Editörü, Görce Yazıları‘nın Küratörüdür. Twitter: @BarisFidaner

Notlar:

[1] Bkz “Düşlemsel Gerçekliğin Anlatımı ile Semptomatik Hakikatin Sahnelenmesi”, “Teori sahi sahiliğin entropisini sahneler”

[2] Articulate işine özellikle “eklemlenme” demiyorum, “ifade vermek/kazandırmak” diyorum, çünkü anlamadan ziyade anımsamaya yakındır.

[3] Bkz “yorumsama”