Ekholoji, Ekhosistemler, Ekhosit — Işık Barış Fidaner

echo

Psikanaliz bir egoloji değildir. (Lacan, Seminer 3)

‘Ekoloji’ ve ‘çevre’ atıflarının her yeri sarmasıyla ilgili sorunun aynısı nedeniyle Lacan biyolojideki Innenwelt ve Umwelt mefhumlarına itiraz etmişti. Seminer 9‘da Lacan bu iç-dış ikiliğinin topoloji itibariyle ‘küresel’ olduğunu söyler: Kürenin yüzeyi iç hacmi dış uzaydan ayırarak tözlü bir merkez düşlemi uyandırır. Bu düşlemden yola çıkan kaba maddecilik öznenin oluşunun çevrenin oluşundan yalıtık olduğunu hayal eder. Bu görüş ego-eko arasındaki ilişki veya müdahilliğin onların uyum veya çatışmasına ikincil kalan üçüncül bir öğe olduğunu hayal eder. İşte bu yüzden ‘ekolojik’ hayal dünyasının temel stratejileri ego’yu eko’ya daha çok uydurmak ve ego’yu eko’yla daha az çatıştırmaktır.

‘Ekoloji’ Doğa’daki çevresel süreçleri ve insan eyleminin onları nasıl etkilediğini çalışan bilimi adlandırır. ‘Ekosistem’ planlı yalıtık insan müdahalelerine maruz kalan bir şeyleri adlandırır, öyle ki böylesi müdahalelerin etkileri önceden tasarlanmış bir üstdil aracılığıyla bilimsel topluluklarda nesnelce algılanabilmekte, kaydedilebilmekte ve iletilebilmektedir. Böylesi etkiler üzerine çalışmalar son kertede ya ego-eko uyumunu ya da ego-eko çatışmasını açığa vurur. Ama çatışma ve ego hep galip gelir. Dolayısıyla ‘Ekosit’ insanlığın eylemleriyle çevrenin sistematik imhasını adlandırır, öyle ki insan bedeni bu çevrede barınsa da zihnindeki iç dünya bir şekilde bu imhanın nüfuzundan muaf kalmıştır. Çevrecilerin farkındalık yaymasına ve insanları uyandırmasına da bu yüzden gerek duyulur. Bunlar hep küresel tahayyülün sonuçlarıdır.

Arzunun öznel yapısını dile getirebilmek için Lacan küresel merkezi tözün tamlığını (whole) ortadan kaldırır ve ortası delik (hole) bir torus yapısına başvurur. İnsan arzusu çınlayabileceği boş bir alana gereksinim duyar. Merkezde bir eksiklik olması ego-eko ayrımındaki netliği bozar ve karmaşıklaştırır: Bu eksiklik aynı anda hem özneye hem de Ötekine aittir. Arzunun boşluk civarında çınlamasına ‘ekho’ diyelim (yankı) [1]. Artık ekholoji, ekhosistemler ve ekhositten söz edebiliriz (yankıbilim, yankısistem, yankıkırım).

Bilimsel çalışmaları yönlendiren asıl arzu işitsel dürtüye uzakınca bağlanmıştır. O halde işinin hakkını veren bir bilimci göz kamaştıran görsellerin ayartısına direnmelidir. Doğal çevreyi tasvir eden bilişsel model hâlâ yeşil çimenlerin göz alıcı görüntüsüdür, bir pencere veya ekrandan gözlenen bir sahadır, aynı Windows Desktop gibi. Perseverance (sebat) uzay aracından gelen ilk Mars imgelerinin nasıl bu kadar büyüleyici geldiğini düşünün. Bilim eğer mevcut iklim krizinin zorluklarıyla baş edecekse bu Doğal çevre düşlemini katetmelidir. Bu katetme yolu görmekten (teori) dinlemeye (oskültasyon) geçiştir. Bu geçiş ‘çevreyle insani ilişki’yi alır ve onu ‘ilişkiyle insani çevre’ye dönüştürür. Ekholoji ‘ilişki’yi işitsel dürtüyle soluyan (ruh) ‘insani çevre’yi adlandırır. Ekhosistemler insan eylemleri ve insandışı hadiselerin etkisel yankılarını soluyan (alıp veren) ekholojik sistemleri adlandırır. Ekhosit kişinin içinde barındığı ekhosistemlerin ‘gürültüsünü iptal etmeye/susturmaya’ (noise cancellation, sükut füzesi [2]) dönük obsesyonel gereksinimdir. Ekhositin bir tarzı yaygın iklim inkarcılığındaki gibi epistemolojik susturmadır. Ekhositin bir başka tarzı ise ‘sıfır ekolojik ayakizi’ bırakmaya dönük obsesyondaki gibi ontolojik susturmadır [3].

(İngilizcesi)

Işık Barış Fidaner doktoralı (Boğaziçi Üniversitesi) bir bilgisayar bilimcidir. Yersiz Şeyler‘in Admini, Žižekian Analysis’in Editörü, Görce Yazıları‘nın Küratörüdür. Twitter: @BarisFidaner

Notlar:

[1] Narkissos efsanesindeki gibi: “Ego, Ekosit (Çevrekırım) Öncesinde Ekhosittir (Yankıkırım)”

[2] Sükut-sükun:

sükut ikrardan gelir (silence means admission)
— sükut füzesi: fırtına öncesi sessizlik, hesap günü geldi çattı mı? (tekinsiz suskunluk)
— sükut saptırma: biliyorum sen de istiyorsun (sussan da istiyorsun / sustuğuna göre istiyorsun)
— sükut suikasti: oo hiç sesin çıkmıyor, sen yaşıyor muydun? (sustuysan ölmüşsündür)
— sükutu oyalamak: mutfak-salon arasında mekik dokuyan tatlı bir telaş (susmadıysak yaşıyoruzdur)
— sükutla mücadele: susma sustukça sıra sana gelecek!