Vamplık ve Zomluk — Slavoj Žižek

Kant’tan çıkarılacak Hegelci sonuca göre her sınırlama kendi “ötesindeki” şeylerin öncülü sayılmalıdır, buna göre Kant’ın Kendinde-Şey mefhumu bile fazla “şeyleşmiş” kalır.

Hegel bu konuda nüanslıdır: Duyu-üstü “görünüş olan görünüştür” dediği zaman tam da Kendinde-Şey’in fenomenlerin sınırlaması olduğunu öne sürmektedir. “Duyu-üstü nesneler (duyu-üstü sezgi nesneleri)” kimerik “tersine dünya”ya aittir; orada olsa olsa duyulur sezginin içeriği bir başka sezginin duyulmaz biçimi altında tersine sunulmuştur, bir akis gibi yansımıştır [veya hemseda gibi yankılanmıştır: Hiçpekora]

Marx’ın Felsefenin Sefaleti‘ndeki ironik Proudhon eleştirisini anımsayalım:

Sıradan bireyin sıradan konuşma ve düşünme tarzı yerine burada sadece bu sıradan tarz vardır, saf ve yalın halde, bireysizce.

(Burada ironi katmerlidir çünkü Marx bu satırları Proudhon’un Hegelciliğini –ekonomik teoriyi spekülatif diyalektik biçimle destekleme çabasını– alaycılıkla reddetmek niyetiyle yazmıştı!)

“Duyulmaz sezgi” kimerasında mesele budur: Duyulur sezgiye ait sıradan nesneler yerine elimizde yine aynı sıradan duyu nesneleri vardır, [ama] duyulmazca.

Vampirler ve diğer “yaşayan ölülerin” genelde “şey” diye anılması epey Kantçıdır: Vampir bizim gibi görünen ve davranan bir Şey’dir, ama bizden biri değildir. Özetle, vampir ile canlı kişi arasındaki fark sonsuz yargı ile olumsuz yargı arasındaki farktır: Ölen kişi canlılık vasfını yitirse de aynı kişi olarak kalır; bir namevt (undead) ise, aksine, canlılık vasıflarının hepsini elinde tuttuğu halde canlı değildir. Yukarıda geçen Marxçı şakadaki gibi, vampirde “sadece bu sıradan tarz vardır, saf ve yalın halde, bireysizce.”

(Negatifle Oyalanmak)

Sınıf farkının korku filmlerine vampir-zombi farkı kılığında nakşedildiği öne sürülebilir. Vampirler görgülü, kibar, soyludur ve normal insanlarla yaşarlar, zombiler ise sakar, uyuşuk, kirlidir ve dışarıdan saldırırlar, dışlanan güruhların ilkelce başkaldırması gibi.

Zombilerin işçi sınıfıyla denkliği Beyaz Zombi (1932) filminde aşikar kılınmıştı. Hollywood’un otosansür sistemi olan Hays Yönetmeliği yürürlüğe girmeden önce yapılan bu ilk uzun zombi filmini çekilirken henüz kapitalistlerin acımasızlığına ve işçilerin mücadelesine doğrudan atıf yapmak yasaklanmamıştı. Bu filmde hiç vampir yoktur ama zombileri yöneten başkötüyü canlandıran Bela Lugosi’nin önceki yıl Drakula rolüyle ünlenmiş olması dikkat çeker. Beyaz Zombi Haiti’nin en ünlü köle ayaklanmasının yaşandığı çiftlikte geçer. Lugosi bir başka çiftlik sahibini ağırlar ve ona sahibi olduğu şeker fabrikasında çalışan zombi işçileri gösterir ve hemen durumu izah eder: Zombi işçiler çalışma şartlarından şikayet etmez, sendika talep etmez, hiç grev yapmaz ve hiç durmadan çalışır durur. Böyle bir film ancak Hays Yönetmeliği dayatılmadan önce çekilebilirdi.

(Cennette Sıkıntı)

Türkçesi: Işık Barış Fidaner

Bkz “Öz görünüş olan görünüştür” Slavoj Žižek, “Duyu-üstü bu dünyanın aşıldığının konuşudur” G. W. F. Hegel, “Fallusun ötesinde keyfiyet” Jacques Lacan:

Halkımız –tanıdıklarım var, seminere gelmeseler de halkın içine karışmışımdır– halkımız karısına “burjuva” der. Bunun anlamı belli. Söz dinleyen adamdır, kadın değil. (Lacan)

Lacan’a göre kadın erkeğin burjuvasıdır. Žižek’e göre işçi zombi, burjuva vampir ile simgelenir. O zaman belki de her erkekte bir parça zomluk, her kadında da bir parça vamplık vardır?

Bkz “Vamp Güzellerin Köken Hikayesi” Marlen Komar, “Erkek adam zom erillikten nefret eder” Luke Burns, “İçme İlkesi” Raymond Smullyan